Het Pericard
De hartwand bestaat uit drie afzonderlijke lagen. De
buitenste laag noemen we het pericard, de middelste laag het myocard en de
binnenste laag het endocard.
Het pericard (hartzakje) is een vezelachtig dubbelvlies dat het hart losjes
omgeeft. Het bestaat uit de volgende drie delen:
- het viscerale pericard - de
binnenste, dunne laag van het dubbelvlies, die direct om het hart zit en
ermee vergroeid is;
- de pericardiale ruimte - de
ruimte tussen de twee lagen van het dubbelvlies, die met vloeistof gevuld
is;
- het pariëtale pericard - de
buitenste laag van het dubbelvlies, die ondoordringbaar en zeer stevig is.
Het pericard beschermt het hart en zorgt dat het op zijn
plaats blijft. De binnenkant van het pariëtale pericard scheidt in de pericardiale
ruimte een vloeistof af. Dankzij dit smeermiddel kunnen de twee lagen van het
pericard gemakkelijk langs elkaar glijden tijdens het pompen van het hart.
Pericarditis
Pericarditis is een ontsteking van het hartzakje (pericard).
Hiervoor is een aantal oorzaken mogelijk, ieder met een eigen behandeling.
-
viraal: komt het meest in de praktijk voor,
meestal onschuldig en vanzelf genezend.
-
bacterieel
- maligne:
pericarditis
carcinomatosa. (kanker van het longvlies/borstvlies/hartzakje)
- als
gevolg van een hartinfarct
- na
een hartoperatie waarbij het
pericard is geopend.
-
auto-immuun
(bijvoorbeeld bij SLE
en reumatoïde artritis)
Verschijnselen bij een pericarditis kunnen zijn: pijn op de borst (afwezig
bij uremische pericarditis), retrosternaal en uitstralend naar de nek, wordt
minder bij zitten en vooroverbuigen en erger bij liggen, kortademigheid,
onbestemd gevoel van angst, enkeloedeem, een lage bloeddruk (hypotensie),
koorts en er is frictie te horen bij auscultatie. Op een ECG kunnen
karakteristieke afwijkingen gezien worden (ST-elevatie, PR-depressie, maar geen
Q-waves) en soms is op een röntgenfoto een vergroting van het hart zichtbaar.
Bij echografisch onderzoek van het hart wordt vaak vocht in het hartzakje
gezien. Een gevreesde complicatie is dat er door de ontsteking zoveel vocht in
het hartzakje komt dat het hart zich bij het ontspannen niet meer met bloed kan
vullen: de harttamponade. Dit kan levensbedreigend zijn. In
sommige gevallen kan het pericard door de ontsteking als het ware krimpen, wat
eveneens de pompwerking belemmert. Men spreekt dan over een pericarditis constrictiva.
Mogelijke oorzaken van
pericarditis zijn:
- tuberculose;
- schimmelinfecties;
- parasieten;
- hartinfarct
- kanker
van het pericard (in dit geval wordt gesproken van neoplastische
pericarditis);
- bindweefselaandoeningen
(bijvoorbeeld reumatoïde artritis);
- ernstige,
aanhoudende nierinsufficiëntie ( uremische pericarditis );
- opening
van het pericard tijdens een hartoperatie (we spreken dan van
post-pericardiotomie -pericarditis)
Nadere uitleg aandoeningen pericard
Het pericard (hartzakje) is het dubbelvlies dat het hart
beschermt tegen invloeden van buitenaf en het hart op zijn plaats houdt. In de
zogeheten pericardiale ruimte tussen de twee lagen van dit vlies bevindt zich
smeervloeistof, zodat deze lagen gemakkelijk langs elkaar kunnen glijden. De
hoeveelheid vloeistof kan toenemen (bijvoorbeeld als gevolg van infectie of
kanker), er is dan sprake van pericarditis effusiva. Deze aandoening komt het
meest voor bij mannen en vrouwen in de leeftijdsgroep van veertig tot vijftig
jaar.
Als het pericard niet verder kan uitzetten en het vocht in de pericardiale
ruimte het hart samendrukt, verslechtert de bloedsomloop en is er sprake van harttamponnade.
Infectie door onder meer bacteriën, virussen, schimmels en
parasieten kan de oorzaak zijn van pericarditis effusiva. Ook
auto-immuunziekten of bindweefselaandoeningen (zoals lupus
erythematodes disseminatus (LED), reumatoïde artritis en sclerodermie)
kunnen pericarditis effusiva veroorzaken. Letsel, uremie, drugs, het postpericardiëctomie-syndroom
en blootstelling aan straling kunnen ook deze aandoening veroorzaken.
Tenslotte, in zeldzame gevallen, kan pericarditis effusiva veroorzaakt worden
door kanker, meestal betreft het dan uitzaaiingen naar het hartzakje.
Mensen met pericarditis effusiva kunnen last hebben van een
hinderlijk gevoel op de borst, pijn, kortademigheid en hoesten. Dit ontstaat
doordat er zoveel vocht tussen de vliezen komt dat het hart niet meer normaal
kan uitzetten. Bij een lichamelijk onderzoek kan blijken dat de halsaders zijn
opgezet, de bloeddruk daalt tijdens het inademen en de harttonen zachter zijn
dan normaal.
Echocardiografie is
het aangewezen onderzoek bij de diagnose van pericarditis effusiva. Ook elektrocardiografie
(ECG) en thoraxfoto's kunnen helpen bij het vaststellen van de
aandoening en het opsporen van eventuele complicaties. Onderzoek van vloeistof
die met behulp van een holle naald uit de pericardiale ruimte wordt opgezogen,
wijst uit of er sprake is van een infectie of van de aanwezigheid van
kankercellen.
Bij alle vormen van pericarditis effusiva worden
ontstekingsremmende middelen voorgeschreven om de ontsteking te bestrijden.
Voor de behandeling van pericarditis effusiva als gevolg van een bacteriële
infectie worden antibiotica gebruikt.
Met behulp van een dunne, holle naald kan het teveel aan vloeistof uit de
pericardiale ruimte worden afgevoerd (pericardiocentese). Soms wordt via een
kleine opening een draineerbuisje geplaatst waarmee de vloeistof continu kan
worden afgevoerd. Er moet altijd rekening worden gehouden met mogelijke
complicaties, die dan op de daarvoor aangewezen wijze moeten worden behandeld.
Bij pericarditis effusiva als gevolg van een infectie met
een virus of bacterie, is de prognose gunstig. Als de oorzaak niet met
zekerheid kan worden vastgesteld, is er dikwijls sprake van een virus. Voor
patiënten met pericarditis effusiva als gevolg van een HIV-infectie of kanker
is de prognose ongunstig.
De belangrijkste complicatie van pericarditis effusiva is
harttamponnade, waarbij de vloeistof die zich heeft opgehoopt in de
pericardiale ruimte het hart samendrukt en zo de hartfunctie aantast. In dat
geval is onmiddellijk medisch ingrijpen vereist.
Pericarditis constrictiva
Pericarditis is een infectie van het pericard. Bij
chronische (langdurige) constrictieve pericarditis wordt het pericard dik en
minder elastisch. Calcium zet zich af in het pericard en de vloeistof tussen de
twee lagen wordt dik en kleverig waardoor het hart niet meer volledig kan
uitzetten. Daardoor kan het hart zich ook niet optimaal met veneus bloed (bloed
uit de aderen) vullen en dat heeft weer tot gevolg dat het bloed zich ophoopt
in de aderen.
Bacteriële en virale infecties kunnen pericarditis
constrictiva veroorzaken. De ontsteking kan ook optreden als gevolg van
tuberculose van het pericard, een hemopericard
(bloeduitstorting in het pericard), kanker en reumatoïde artritis (een
auto-immuunziekte waarbij het afweersysteem van het lichaam zich tegen de eigen
cellen keert).
De symptomen van constrictieve pericarditis zijn het gevolg
van congestie (bloedophoping in de aderen), wat weer leidt tot oedeem
(vochtophoping). Verder treden soms ascites (vochtophoping in de buikholte) en
hepatomegalie (leververgroting) op. De aderen in de hals kunnen er zichtbaar
gezwollen uitzien, doordat het hart zich niet goed vult. Moeheid komt veel voor
en er kan sprake zijn van koorts.
Röntgenfoto's van de borstkas (thoraxfoto's)
zijn onmisbaar voor de diagnose van constrictieve pericarditis. Hierop is te
zien dat het hart kleiner is dan normaal. Door injectie van een contrastmiddel
dat zich hecht aan weefsels die calcium bevatten, kunnen met röntgenfoto's
bovendien eventuele calciumafzettingen in het pericard worden opgespoord. Dit
verschijnsel ontstaat in ongeveer de helft van de gevallen. Het aantonen van
calcium in het pericard is echter geen bewijs voor het bestaan van
constrictieve pericarditis.
Ook een elektrocardiografie
(ECG) kan nodig zijn. Een echocardiografie
laat de verminderde beweeglijkheid van het hart zien. Hartkatheterisatie
en kernspinresonantie (MRI) of computertomografie (CT) kunnen eveneens
noodzakelijk zijn om de definitieve diagnose te stellen.
Pericarditis constrictiva moet operatief worden behandeld.
Het verwijderen van een deel van het verdikte pericard geeft doorgaans goede
resultaten.
De meest voorkomende complicaties van constrictieve
pericarditis zijn oedeem (vochtophoping) in de buikholte, de longen en andere
organen, zoals de lever. Uitzetting van de linkerboezem is ook een mogelijke
complicatie van constrictieve pericarditis. Pericarditis kan bovendien leiden
tot hartfalen: doordat het hart zich niet kan ontspannen, kan het zich ook niet
volledig met bloed vullen, wat van vitaal belang is voor een gezonde
hartwerking.
Pericarditis met verklevingen (adhesiva)
Het pericard of hartzakje is een beschermend vlies dat het
hart omgeeft. Het bestaat uit twee lagen met daartussen - in de pericardiale
ruimte - een kleine hoeveelheid vloeistof, waardoor de twee lagen gemakkelijker
langs elkaar kunnen glijden, wat belangrijk is om het hart vrij te laten
uitzetten en samentrekken.
Het vastkleven van de twee lagen van het pericard aan elkaar, van het pericard
aan het hart of van het pericard aan de aangrenzende structuren wordt
pericardiale adhesie genoemd. De adhesie kan betrekking hebben op het hele
pericard of zich beperken tot bepaalde delen ervan (gelokaliseerde pericardiale
adhesie).
Adhesie tussen de twee lagen van het pericard heet intrapericardiale adhesie en
die tussen het pericard en andere structuren heet extrapericardiale adhesie.
Pericardiale adhesie wordt meestal veroorzaakt door ophoping
in de pericardiale ruimte van bloed of exsudaat (vloeistoffen die het lichaam
afscheidt in reactie op een ontsteking of letsel). Zo'n ophoping leidt tot
afzetting van strengen fibrine (een eiwit). In het beginstadium wordt de
adhesie door deze strengen veroorzaakt. Daarna kunnen de fibrinestrengen worden
afgebroken, waardoor de adhesie oplost, maar ze kunnen ook worden omgezet in
bindweefsel. In dit laatste geval blijft de adhesie bestaan.
Een hartoperatie en infectieuze pericarditis zijn
enkele andere oorzaken van pericardiale adhesie waarbij bijna het hele pericard
is betrokken. Gelokaliseerde pericardiale adhesie wordt gewoonlijk veroorzaakt
door aandoeningen als door reumatische hartaandoeningen veroorzaakte
pericarditis of een hartinfarct (myocardinfarct).
In het begin brengt pericardiale adhesie geen symptomen van
betekenis met zich mee. Als grote gebieden van het pericard verkleefd raken,
kan pericardiale adhesie zich echter ontwikkelen tot constrictieve
pericarditis, waarbij het hart wordt samengedrukt door de afzetting van
vezels en calcium in het pericard. Hierdoor kan het hart niet meer volledig
uitzetten en zich dus niet voldoende vullen met veneus bloed (bloed uit de
aderen), met als gevolg dat het hart minder bloed in het lichaam kan pompen
(lager hartminuutvolume). Dit leidt tot verschijnselen als kortademigheid,
moeheid, zwelling van de voeten en de buik en leververgroting (hepatomegalie).
Meestal wordt pericardiale adhesie ontdekt tijdens een
operatie van het hart of de aangrenzende gebieden. Adhesie tussen de twee lagen
van het pericard (intrapericardiale adhesie) is zichtbaar te maken met
kernspinresonantie (MRI), terwijl adhesie tussen het pericard en andere
structuren (extrapericardiale adhesie) beter zichtbaar is op een CT-scan
(computertomografie).
In sommige gevallen verdwijnt pericardiale adhesie vanzelf,
tegelijk met de oorzaak ervan. Bij de behandeling van pericardiale adhesie die
zich tot constrictieve pericarditis ontwikkelt, moet het pericard gedeeltelijk
of geheel worden weggenomen. Plaatselijke pericardiale adhesie die geen
symptomen met zich meebrengt en geen complicaties veroorzaakt, hoeft meestal
niet te worden behandeld. In een aantal gevallen kan pericardiale adhesie zelfs
helpen bij het dichten van scheuren in de hartspier en bij het genezen van
bijbehorende wonden van de hartspier als gevolg van bijvoorbeeld een
hartinfarct (myocardinfarct).
Door pericardiale adhesie kan een operatie meer tijd in
beslag nemen en kan er een verhoogd risico bestaan van beschadiging van het
hart en andere structuren.
Ook kunnen pericardiale adhesies leiden tot pericarditis contrictiva.
Pericarditis als gevolg van lupus
erythematodes disseminatus
Lupus erythematodes is een aandoening waarbij het
bindweefsel in het lichaam door ontsteking wordt aangetast. Het is een
zogeheten auto-immuunziekte. Dit betekent dat het afweersysteem van het lichaam
zich tegen de eigen weefsels keert.
Een vorm van lupus erythematodes waarbij vele weefsels en organen van het
lichaam ontstoken raken, is lupus erythematodes disseminatus. Door deze ziekte
wordt soms ook het hart aangetast en dat heeft meestal pericarditis tot gevolg.
Pericarditis is een ontsteking van het pericard
of hartzakje, het dubbele vlies rondom het hart. Tussen de twee lagen van het
pericard zit een klein beetje smeervloeistof, waardoor de lagen gemakkelijker
langs elkaar kunnen glijden.
De symptomen van door lupus erythematodes disseminatus veroorzaakte
pericarditis zijn pijn op de borst, kortademigheid, hartkloppingen en koorts.
Als de pericarditis gepaard gaat met vochtophoping in de pericardiale ruimte,
is er sprake van pericarditis effusiva, waarbij zich een
levensbedreigende complicatie kan voordoen die bekendstaat als harttamponnade.
De diagnose pericarditis als gevolg van lupus erythematodes
disseminatus kan worden gesteld op basis van de ziektegeschiedenis, lichamelijk
onderzoek en diagnostische tests als röntgenfoto's van de borstkas (thoraxfoto's),
echocardiografie en elektrocardiografie
(ECG). Op de thoraxfoto's is te zien dat het hart is vergroot. Door middel
van echocardiografie is het mogelijk eventuele vochtophoping op te sporen en de
mate ervan vast te stellen. Afwijkingen in de elektrische activiteit van het
hart, veroorzaakt door de ontsteking van het pericard, kunnen worden aangetoond
met behulp van een elektrocardiografie.
Bij de behandeling van deze vorm van pericarditis wordt
gebruik gemaakt van corticosteroïden en - ter voorkoming van harttamponnade -
drainage (afvoeren) van het overmatige vocht uit de pericardiale ruimte.
Bacteriële pericarditis
Het pericard of hartzakje is het dubbelvlies rondom het
hart dat het hart beschermt tegen infecties uit de directe omgeving en het hart
op zijn plaats houdt. Tussen de twee lagen van het pericard zit een klein
beetje smeervloeistof, waardoor de lagen gemakkelijker langs elkaar kunnen
glijden.
Van bacteriële pericarditis is sprake als de ontsteking van het pericard het
gevolg is van een bacteriële infectie.
Bacteriële pericarditis kan een gevolg zijn van verspreiding
van bacteriën via de bloedbaan, een wond in de borststreek en hartaandoeningen,
zoals infectieuze endocarditis, of een abces in het myocard (de hartspier). In
zeldzame gevallen kan een infectie in een deel van het lichaam onder de
borststreek zich uitbreiden naar het hart en pericarditis veroorzaken.
Bacteriële pericarditis kan op iedere leeftijd optreden. Aandoeningen die bij
kinderen gepaard kunnen gaan met bacteriële pericarditis, zijn faryngitis
(keelontsteking), longontsteking, meningitis,
infectieuze
artritis, middenoorontsteking (otitis media) en impetigo
(een huidinfectie).
De eerste symptomen van bacteriële pericarditis zijn koude
rillingen, kortademigheid, nachtzweten, snelle hartslag, hoesten en hoge
koorts. Er vindt ophoping van vocht plaats in de pericardiale ruimte (pericarditis
effusiva), meestal met pus erin. Eventuele andere symptomen van bacteriële
pericarditis hangen af van de achterliggende oorzaak.
Bacteriële pericarditis kan worden gediagnosticeerd op grond
van de ziektegeschiedenis, een lichamelijk onderzoek en bepaalde diagnostische
tests, zoals röntgenfoto's van de borstkas (thoraxfoto's),
een elektrocardiografie
(ECG), bloedonderzoek, onderzoek van het vocht in de pericardiale ruimte en
een biopsie van het pericard. Op een thoraxfoto is te zien of het hart is
vergroot en of de ruimte tussen de twee lagen van het pericard is uitgezet door
de ophoping van vocht. Onderzoek van het bloed, het vocht in de pericardiale
ruimte en een biopsie van het pericard kunnen helpen de ziekteverwekker te
identificeren.
Bacteriële pericarditis wordt behandeld met antibiotica, die
zijn gericht tegen de betreffende bacterie. Operatieve verwijdering van (een
deel van) het pericard (pericardiëctomie) kan nodig zijn om te voorkomen dat
een harttamponnade
ontstaat en het hart wordt samengedrukt. Daarnaast kan het nodig zijn de bron
van de infectie apart te behandelen.
Bacteriële pericarditis kan er uiteindelijk toe leiden dat
het pericard dik en stug wordt. Dan is er sprake van constrictieve
pericarditis en ontstaan bloedophoping in de aderen (congestie),
vochtophoping (oedeem) in het lichaam, een opgezette buik en leververgroting
(hepatomegalie). Ook kunnen zich hartritmestoornissen (aritmieën) voordoen. De
vochtophoping in het hart bij pericarditis effusiva kan leiden tot
samendrukking van het hart en uiteindelijk harttamponnade, een zeer ernstige
complicatie die onmiddellijke behandeling vereist.
Virale pericarditis
Pericarditis
Het pericard of hartzakje is het dubbelvlies rondom het
hart dat het hart beschermt tegen infecties uit de directe omgeving en het hart
op zijn plaats houdt. Tussen de twee lagen van het pericard zit een klein
beetje smeervloeistof, waardoor de lagen gemakkelijker langs elkaar kunnen
glijden.
Van virale pericarditis is sprake als de ontsteking van het pericard het gevolg
is van een virusinfectie.
Virale pericarditis is een van de meest voorkomende vormen
van pericarditis. Veel gevallen van virale pericarditis worden bestempeld als
idiopathische pericarditis omdat er geen oorzaak wordt gevonden.
Virussen die pericarditis kunnen veroorzaken, zijn onder meer:
- Coxsackie-B-virus
- ECHO-virus
- Adenovirussen
-
influenza-A- en influenza-B-virus
- enterovirus
- bofvirus
- Epstein-Barrvirus
- humaan
immunodeficiëntievirus (HIV)
- herpes-simplexvirus type 1
- varicella-zostervirus
- mazelenvirus
- para-influenzavirus type 2
-
RS-virus (respiratory syncytial virus).
Virale pericarditis kan in bepaalde jaargetijden meer voorkomen dan in andere,
vooral als de ziekte het gevolg is van besmetting met Coxsackie-B-virus of een
influenzavirus.
De symptomen van virale pericarditis zijn pijn op de borst,
kortademigheid, moeheid, hoesten en hoge koorts. Er hoopt zich vocht op in de
pericardiale ruimte (pericarditis effusiva). Een enkele keer kan
zich huiduitslag voordoen. Andere symptomen zijn afhankelijk van het type
virus, bijvoorbeeld het kenmerkende opzetten van de speekselklieren in de hals
bij de bof.
Virale pericarditis kan worden gediagnosticeerd op grond van
de ziektegeschiedenis, een lichamelijk onderzoek en bepaalde diagnostische tests,
zoals röntgenfoto's van de borstkas (thoraxfoto's),
een elektrocardiografie
(ECG) en bloedonderzoek naar de aanwezigheid van antistoffen. Antistoffen
zijn eiwitten die door het afweersysteem worden aangemaakt als reactie op een
infectie.
Bij de meeste patiënten bestaat de behandeling van virale
pericarditis uit rust en het gebruik van anti-inflammatoire middelen als
aspirine of indometacine. In ernstige gevallen kunnen corticosteroïden nodig
zijn. Andere maatregelen zijn specifiek gericht tegen het virus dat de
ontsteking heeft veroorzaakt.
Virale pericarditis kan er uiteindelijk toe leiden dat het
pericard dik en stug wordt. Dan is er sprake van constrictieve
pericarditis. De symptomen van constrictieve pericarditis zijn het gevolg
van bloedophoping in de aderen (congestie). Daardoor ontstaan vochtophoping
(oedeem) in het lichaam, een opgezette buik en leververgroting (hepatomegalie).
Ook kunnen zich hartritmestoornissen (aritmieën) voordoen. Een andere - zeldzame
- complicatie van virale pericarditis is harttamponnade
als gevolg van pericarditis effusiva. Harttamponnade is een zeer ernstige
complicatie die onmiddellijke behandeling vereist.
Idiopathische pericarditis
Het pericard of hartzakje is het dubbelvlies rondom het
hart dat het hart beschermt tegen infecties uit de directe omgeving en het hart
op zijn plaats houdt. Tussen de twee lagen van het pericard zit een klein
beetje smeervloeistof, waardoor de lagen gemakkelijker langs elkaar kunnen
glijden.
Pericarditis, ontsteking van het pericard, kan acuut of chronisch zijn. Er
bestaan verschillende typen acute pericarditis, die afhankelijk zijn van de
oorzaak van de ontsteking. Als er geen specifieke oorzaak voor de ontsteking
wordt gevonden, is er sprake van idiopathische pericarditis.
Van idiopatische pericarditis is de oorzaak niet bekend. Na
pericarditis als gevolg van een hartinfarct
(myocardinfarct), is idiopathische pericarditis het meest voorkomende type
acute pericarditis. Dit type komt vooral voor bij volwassen mannen. Het aantal
gevallen is - net als virusinfecties - het grootst in de herfst en de lente.
Hoewel dit feit een oorzakelijk verband tussen pericarditis en een
virusinfectie of verzwakt immuunsysteem lijkt te suggereren, bestaat hiervoor
geen concreet bewijs.
Een van de belangrijkste symptomen van idiopathische
pericarditis is pijn op de borst die optreedt doordat de twee lagen van het
pericard tegen elkaar schuren. De scherpe pijn kan uitstralen naar de hals of
de schouders. Voorovergebogen zitten geeft enige verlichting, terwijl de pijn
verergert tijdens het inademen en als de patiënt ligt of beweegt. Pericarditis
gaat soms met koorts gepaard.
Belangrijk voor de diagnose van idiopathische pericarditis
zijn de ziektegeschiedenis en een lichamelijk onderzoek van de patiënt.
Daarnaast zijn bepaalde diagnostische procedures noodzakelijk, zoals
elektrocardiografie (ECG), bloedonderzoeken en echocardiografie.
De meeste patiënten met idiopathische pericarditis hoeven
slechts rust te houden en anti-inflammatoire preparaten als aspirine,
indometacine of corticosteroïden te gebruiken. Als de ontsteking niet overgaat
of vaak terugkomt en bovendien nauwelijks op medicijnen reageert, kan het nodig
zijn een deel van het pericard operatief te verwijderen of een opening in het
pericard te maken, zodat overtollig vocht kan afvloeien.
Aspecifieke acute idiopathische pericarditis kan een heel
enkele keer tot constrictieve pericarditis leiden, waarbij het pericard dik en
stug wordt. Constrictieve pericarditis veroorzaakt bloedophoping in de aders
(congestie). De verschijnselen zijn onder meer vochtophoping (oedeem) in het
lichaam, een opgezette buik en een vergrote lever (hepatomegalie). Ook kunnen
zich hartritmestoornissen (aritmieën) voordoen bij constrictieve
pericarditis.
Een andere complicatie van pericarditis is pericardiale effusie, waarbij zich
vocht ophoopt in het pericard. In zeldzame gevallen kan deze complicatie leiden
tot harttamponnade,
een toestand die dikwijls onmiddellijk medisch ingrijpen vereist.
Infectieuze
pericarditis
Het pericard
of hartzakje is het dubbelvlies rondom het hart dat het hart beschermt tegen
infecties uit de directe omgeving en het hart op zijn plaats houdt. Tussen de
twee lagen van het pericard zit een klein beetje smeervloeistof, waardoor de
lagen gemakkelijker langs elkaar kunnen glijden.
Infectieuze pericarditis is een ontsteking van het pericard die veroorzaakt kan
worden door virussen, bacteriën, schimmels en parasieten. Afgezien van de
specifieke verschijnselen die bij de betreffende infectie horen, is het meest
voorkomende symptoom van infectieuze pericarditis pijn op de borst. Die pijn
wordt veroorzaakt doordat de twee lagen van het pericard tegen elkaar schuren.
Meestal gaat infectieuze pericarditis gepaard met koorts.
Als behandeling worden medicijnen, gericht op de onderliggende aandoening,
voorgeschreven.
De voornaamste complicatie van pericarditis is pericardiale
effusie, waarbij zich vocht ophoopt in het pericard. Naarmate die
vochtophoping verergert, kunnen zich harttamponnade
en hartcompressie voordoen. Sommige vormen van infectieuze pericarditis kunnen
op den duur leiden tot constrictieve pericarditis.
Hemopericard
Het pericard of hartzakje is het dubbelvlies rond het
hart. Het vlies beschermt het hart en houdt het op zijn plaats. Tussen de twee
lagen van het pericard (in de pericardiale ruimte) zit een klein beetje
smeervloeistof, waardoor de lagen gemakkelijker langs elkaar kunnen glijden.
Een hemopericard is een - meestal betrekkelijk snel optredende -
bloeduitstorting in de pericardiale ruimte. Als gevolg daarvan kan het hart worden
samengedrukt, waardoor het niet volledig meer kan uitzetten. Er is dan sprake
van harttamponnade,
een levensgevaarlijke situatie die onmiddellijke behandeling vereist.
Een hemopericard kan ontstaan door een scheurtje in de wand
van een hartkamer of boezem na een hartinfarct (myocardinfarct),
het scheuren van een aorta-aneurysma waardoor het bloed in de
pericardiale ruimte stroomt, tumoren van het pericard met een rijke
doorbloeding (zoals angiomen en angiosarcomen) en letsel in de borststreek
(zoals een schot of steekwond of een harde klap tegen de borst). Een
hemopericard kan ook optreden na een operatie in de borststreek en door
verspreiding van kankercellen vanuit een andere plek in het lichaam naar het
pericard (uitzaaiingen).
De symptomen van een hemopericard, die voornamelijk het
gevolg zijn van de samendrukking van het hart (harttamponnade), zijn bleekheid,
kortademigheid of snelle ademhaling en pijn op de borst. De bloeddruk daalt, de
hartslag wordt sneller en soms is er sprake van bewustzijnsverlies.
Uiteindelijk kan iemand in shock raken.
Aangezien een hemopericard onmiddellijk moet worden
behandeld, wordt de diagnose meestal gesteld op grond van niet meer dan de
ziektegeschiedenis en een lichamelijk onderzoek. Als er inderdaad sprake is van
een hemopericard, is er meestal niet genoeg tijd voor diagnostische procedures,
totdat de patiënt voldoende gestabiliseerd is.
De tests die de diagnose kunnen ondersteunen, zijn onder meer röntgenfoto's van
de borstkas (thoraxfoto's), elektrocardiografie
(ECG) en echocardiografie.
Met thoraxfoto's en echocardiografie kunnen de afwijkingen die de oorzaak zijn
van het hemopericard in beeld worden gebracht. Met een ECG kunnen de
afwijkingen in de elektrische activiteit van het hart als gevolg van een
hemopericard, worden opgespoord. Hartkatheterisatie en angiografie ten slotte
kunnen worden gedaan om de definitieve diagnose te stellen.
Bij een hemopericard moet allereerst de druk op het hart
worden verlicht door met een holle naald het bloed uit de pericardiale ruimte
af te voeren (pericardiocentese). Daarnaast moet de patiënt intraveneus vocht
krijgen toegediend. Dat helpt meestal om de patiënt enigszins te stabiliseren.
Het vervolg van de behandeling richt zich op de oorzaak van het hemopericard.
Een gescheurd aneurysma of een scheurtje in de wand van een hartkamer of boezem
wordt bijvoorbeeld operatief verholpen.
Na het draineren van het bloed uit de pericardiale ruimte
nemen de symptomen gewoonlijk snel af. De uiteindelijke prognose hangt echter
af van de behandeling van de achterliggende oorzaken. Zonder snel en
doeltreffend ingrijpen kan een hemopericard leiden tot hartstilstand als gevolg
van harttamponnade.
Andere aandoeningen van het pericard –
inleiding
Aandoeningen van het pericard zijn onder meer
myxoedeem-pericarditis, cholesterol-pericarditis, trauma-pericarditis en
stralingspericarditis.
Myxoedeem-pericarditis kan optreden als gevolg van een verminderde afscheiding
van schildklierhormoon. Geleidelijk hoopt zich dan vocht op in de pericardiale
ruimte (pericarditis effusiva).
Bij cholesterol-pericarditis is sprake van een vochtophoping met een hoog
cholesterolgehalte. Deze vochtophoping kan er - in zeldzame gevallen - toe
leiden dat het hart wordt samengedrukt en niet meer volledig kan uitzetten (harttamponnade).
Trauma-pericarditis is een ontsteking van het pericard als gevolg van letsel.
Dat letsel kan een wond in de borstkas zijn, maar de ontsteking kan ook worden
veroorzaakt door een harde klap op de borstkas, zonder dat daarbij sprake is
van een open wond, en door een scheurtje in de slokdarm. Verder kan
trauma-pericarditis het gevolg zijn van perforatie van het hartzakje als gevolg
van bijvoorbeeld een hartkatheterisatie, hartmassage bij cardiopulmonale
reanimatie (CPR) en het geven van elektroshocks om het hartritme te
normaliseren (cardioversie). Stralingspericarditis kan
optreden na radiotherapie (bestraling) van de borststreek. Deze vorm van
pericarditis gaat meestal gaat meestal vanzelf over.
Harttamponade
(=ERNSTIGE COMPLICATIE BIJ PERICARDITIS)
Het hart ligt in de borstkas tussen de longen in. De hartspier zelf wordt
omgeven door een dun, stevig bindweefselvlies, het hartzakje. Dit hartzakje,
ook wel pericard genoemd, zorgt ervoor dat de hartspier extra beschermd wordt
tegen infecties vanuit de borstholte. Doordat er een heel klein laagje vocht
tussen het hartzakje en de hartspier zit kan het hart soepel zijn
pompbewegingen maken. Als er een bovenmatige vulling met vocht in het hartzakje
plaats vindt spreekt men van een overvulling van het hartzakje, hydrops
pericardii, pericardiale effusie of hydropericard. Dit kan leiden tot een
harttamponade, wat een levensbedreigende situatie geeft.
Harttamponade is samendrukking van het hart door ophoping
van vocht in het pericard (pericarditis
effusiva). Het pericard is het dubbelvlies dat het hart rondom beschermt en
ervoor zorgt dat het hart op zijn plaats blijft. Tussen de twee lagen van het
vlies (de pericardiale ruimte) zit een kleine hoeveelheid smeervloeistof,
waardoor de lagen gemakkelijk langs elkaar kunnen glijden. Als zich te veel
vocht in de pericardiale ruimte ophoopt, wordt het hart samengedrukt. Het
gevolg hiervan is dat het hart niet meer volledig kan uitzetten, wat de
bloedstroom naar de verschillende ruimten in het hart (boezems en hartkamers)
belemmert.
Ontsteking van het pericard (pericarditis)
gaat gepaard met de afscheiding van overmatig veel vocht. In dat geval is er
sprake van pericarditis effusiva. Pericarditis kan onder meer worden
veroorzaakt door bacteriële infecties (waaronder tuberculose) en
met name ook door virale infecties. In sommige gevallen kan de
vochtophoping door de pericarditis zo overvloedig worden, dat een harttamponade
ontstaat.
Harttamponade kan ook optreden als gevolg van een hartinfarct
of diep letsel. De aandoening komt veel voor bij patiënten met kwaadaardige pericarditis (pericarditis gepaardgaande met een tumor van het pericard). In
sommige gevallen kan de vochtophoping langer dan twee of drie maanden aanhouden
zonder dat hiervoor enige aanwijsbare oorzaak is (chronische
idiopathische exsudatieve pericarditis) en tot harttamponade leiden.
Symptomen van harttamponade zijn onder meer angst,
kortademigheid en vermoeidheid. Pijn op de borst kan plotseling optreden of
zich langzaam ontwikkelen, en uitstralen naar de rug, hals, linkerschouder en
linkerarm. Uit onderzoek kan een verlaagde bloeddruk en een versnelde hartslag
blijken. Soms is als gevolg van verhoogde druk in de halsader het kloppen van
die ader te zien en zijn met een stethoscoop afwijkende harttonen te horen.
Uiteindelijk raakt de patiënt met een harttamponade in shock.
Naast lichamelijk onderzoek speelt de medische
voorgeschiedenis van de patiënt een belangrijke rol bij het stellen van de
diagnose. Vaak is er pas tijd tot het doen van aanvullend onderzoek als de
patiënt gestabiliseerd is. Aan de hand van thoraxfoto's
(röntgenfoto's van de borstkas) is te zien of de vorm van het hart afwijkt.
Als gevolg van vochtophoping in het pericard ziet het hart er bij harttamponade
groot en rond uit. Op een ECG (elektrocardiografie) is te zien of de elektrische
activiteit van het hart normaal is. Echocardiografie
helpt bij het opsporen van vochtophoping in de pericardiale ruimte en het
stellen van een definitieve diagnose.
Bij harttamponade moet onmiddellijk medisch worden
ingegrepen, want er is dan sprake van een noodtoestand. Het overtollige vocht
moet uit het pericard worden afgevoerd (pericardiocentese). Deze behandeling
helpt in de meeste gevallen, maar er is een risico van nieuwe vochtophoping,
vooral bij patiënten met een tumor van het pericard. Bij zulke patiënten moet
soms operatief een permanente draineerbuis worden ingebracht om het overtollige
vocht af te voeren of er moet een pericardiëctomie worden uitgevoerd. Bij deze
operatie wordt een deel van het pericard verwijderd om hernieuwde vochtophoping
te voorkomen.
Pericardiocentese kan complicaties met zich meebrengen,
waaronder hartritmestoornissen (aritmieën), terwijl ook de slagaders rond het
hart en het hart zelf daarbij beschadigd kunnen raken.
Doordat de hartkamers onvoldoende met bloed worden gevuld is
hartfalen een veel voorkomen complicatie van harttamponade. De grote
hoeveelheid vocht in de pericardiale ruimte belemmert volledige uitzetting van
het hart, waardoor het hart minder bloed kan opnemen.
Na de behandeling hoopt zich vaak weer vocht op in de pericardiale ruimte en
als gevolg hiervan kan opnieuw harttamponade optreden.